Rus gazının Ukrayna üzerinden Avrupa’ya iletimi durursa ne olur?
Avusturya’nın enerji şirketi OMV, Gazprom tarafından, Rus gaz üreticisinin tahkim davasını kazanmasının ardından 16 Kasım saat 05:00’ten itibaren Ukrayna üzerinden OMV’ye doğal gaz sevkiyatını durduracağı yönünde bilgilendirildi.
Mevcut beş yıllık anlaşmanın sona ermesinin ardından, Kiev’in savaş sırasında Moskova ile transit geçişin yeni şartlarını müzakere etmeyi reddetmesi nedeniyle, Rus gazının Ukrayna üzerinden Avrupa’ya sevkiyatı 1 Ocak 2025’ten itibaren tamamen durabilir.
Rusya’nın Ukrayna üzerinden gaz geçişi tamamen durdurulursa ne olur ve en çok kim etkilenir?
Hacimler ne kadar büyük?
Rusya’nın Ukrayna üzerinden Avrupa’ya yaptığı gaz tedariki nispeten küçüktür. Rusya, 2023 yılında Ukrayna üzerinden yaklaşık 15 milyar metreküp (bcm) gaz sevk etti – bu, 2018-2019 yıllarında çeşitli rotalar üzerinden Avrupa’ya giden Rus gazının zirve akışının yalnızca %8’i.
Rusya, Avrupa’daki doğalgaz pazarındaki payını artırmak için yarım yüzyıl harcadı ve bu pay zirve döneminde yüzde 35’e ulaştı.
Moskova, 2022’de Ukrayna’nın işgalinden bu yana Norveç, ABD ve Katar gibi rakiplerine payını kaptırdı ve bu durum AB’nin Rus gazına olan bağımlılığını azaltmasına yol açtı.
AB gaz fiyatları, Rus tedariklerinin kaybının ardından 2022’de rekor seviyelere yükseldi. AB yetkilileri ve tüccarlarına göre, mütevazı hacimler ve kalan hacimler için az sayıda müşteri göz önüne alındığında, yükseliş tekrarlanmayacak.
Ukrayna rotası
Sovyet dönemi Urengoy-Pomary-Uzhgorod boru hattı, Rusya’nın Kursk bölgesindeki Sudzha kasabası üzerinden Sibirya’dan gaz getiriyor – şu anda Ukrayna askeri güçlerinin kontrolünde. Daha sonra Ukrayna’dan Slovakya’ya akıyor.
Slovakya’da doğalgaz boru hattı Çek Cumhuriyeti ve Avusturya’ya uzanan kollara ayrılıyor.
Avusturya hala doğalgazının çoğunu Ukrayna üzerinden alırken, Macaristan’ın doğalgaz ithalatının yaklaşık üçte ikisi Rusya üzerinden gerçekleşiyor.
Slovakya, enerji devi Gazprom’dan yılda yaklaşık 3 milyar metreküp doğalgaz alıyor ki bu da ihtiyacının yaklaşık üçte ikisini karşılıyor.
Çek Cumhuriyeti geçen yıl doğudan gaz ithalatını neredeyse tamamen kesti, ancak 2024’ten itibaren Rusya’dan gaz almaya başladı.
Belarus üzerinden Yamal-Avrupa ve Baltık Denizi altından geçen Kuzey Akımı da dahil olmak üzere Rusya’dan Avrupa’ya giden diğer doğalgaz rotalarının çoğu kapalı.
Avrupa’ya giden tek diğer operasyonel Rus gaz boru hattı rotası, Karadeniz’in altından Türkiye’ye giden Mavi Akım ve Türk Akımı’dır. Türkiye, Macaristan da dahil olmak üzere bazı Rus gaz hacimlerini Avrupa’ya göndermektedir.
Ukrayna güzergahı neden hala geçerli?
Kalan Rus gaz geçiş hacimleri küçük olsa da, konu AB için bir ikilem olmaya devam ediyor. Fransa ve Almanya gibi birçok AB üyesi artık Rus gazı satın almayacaklarını söyledi ancak Moskova ile daha yakın bağları olan Slovakya, Macaristan ve Avusturya’nın duruşu AB’nin ortak yaklaşımına meydan okuyor.
Hala Rus gazı alan ülkeler, bunun en ekonomik yakıt olduğunu savunuyor ve ayrıca alternatif kaynaklara yüksek transit ücretleri uygulayan komşu AB ülkelerini suçluyor.
Ukrayna, Rus gazının transit geçişinden hala 0,8-1 milyar dolar kazanıyor. Reuters hesaplamalarına göre, Rusya, 1.000 metreküp başına 200 dolarlık ortalama bir gaz fiyatına göre Ukrayna üzerinden yapılan satışlardan 3 milyar doların üzerinde kazanıyor.
Rusya’nın doğalgaz boru hattı ihracat tekeli Gazprom, AB’nin doğalgaz piyasalarındaki kaybı nedeniyle 2023’te 7 milyar dolarlık net zarara düştü ve bu, 1999’dan bu yana ilk yıllık zararı oldu.
Rusya, transit anlaşmasını uzatmaya hazır olduğunu söyledi ancak Kiev bunu yapmayacağını defalarca dile getirdi.
Gazprom’un gazın bir kısmını başka bir rota üzerinden, örneğin TurkStream, Bulgaristan, Sırbistan veya Macaristan üzerinden tedarik etmesi de bir diğer seçenektir. Ancak bu rotalar üzerinden kapasite sınırlıdır.
Reuters’a konuşan bir Azerbaycan cumhurbaşkanlığı danışmanı, AB ve Ukrayna’nın ayrıca Azerbaycan’dan Rusya ile gaz transit anlaşması konusunda görüşmelerde kolaylık sağlamasını istediğini söyledi. Ancak daha fazla ayrıntı vermekten kaçındı.
[Reuters]
