Meşale ve sandaletler: Paris Olimpiyatları için Yunanistan’da düzenlenen alev yakma töreni hakkında bilinmesi gerekenler
ANTİK OLİMPİYA – Bir rahibe, yıkılmış bir Yunan tapınağının önünde ölü bir güneş tanrısına dua ediyor. Gökyüzü açıksa, Paris’te dünyanın en önemli spor etkinliğinde alevler parlayacak. Konuşmalar birbirini takip ediyor.
Salı günü, bu yazın Paris Olimpiyatlarının meşalesi, antik Olimpiyat Oyunlarının doğduğu güney Yunanistan’da, koreografisi titizlikle hazırlanmış bir törenle yakıldı.
Daha sonra Yunanistan üzerinden 5.000 kilometreden (3.100 mil) fazla taşınacak ve 1896 yılında ilk modern Olimpiyatlar için kullanılan Atina sahasında Fransız organizatörlere teslim edilecek.
Her modern Olimpiyat öncesinde Antik Olympia’nın kalıntıları arasında düzenlenen ayrıntılı törenin işleyişine ve anlamına bir bakalım.
Fransızlar onu Paris’te yakamazlar mıydı?
Akademi Ödülleri konferans görüşmesinde açıklanamaz mıydı?
Olympia’daki gösteriler, Berlin’deki Oyunlardan bu yana yaklaşık 90 yıldır her Olimpiyatın önemli bir parçası olmuştur. Modern olay ile başlangıçta modellendiği antik Yunan orijinali arasında kaçınılmaz bir bağlantı sağlamayı amaçlıyor.
Hayal edilebilecek herhangi bir yöntemle ev sahibi şehre taşındığında (uydu ile ışınlanıp Everest Dağı’na taşınarak su altına çekildiğinde) alev, ev sahibi Olimpiyat stadyumunda oyunların sonuna kadar yanan bir kazanı yakar. Daha sonra Paralimpik Oyunları için kullanılıyor.
Peki nasıl yanıyor?
Antik Yunan rahibesini canlandıran aktör, içbükey bir aynanın üzerinde oldukça yanıcı maddeler içeren gümüş bir meşale tutuyor. Güneş ışınları, parlatılmış metal yarım kürenin her santimetresinden yansıyor ve son derece sıcak bir noktada bir araya gelerek meşaleyi ateşliyor.
Bu, Olympia’daki arkeolojik sit alanında, kendi yıkık tapınağı yakınlarda bulunan, Yunan tanrılarının kralı Zeus’un karısı Hera’nın antik tapınağının önünde gerçekleşir.
Alev sonunda ilk koşucunun meşalesini yakmak için kullanılacak (bu yıl Fransa için şampanya renginde) ve Yunanistan üzerinden geçen uzun bir bayrak yarışı, 26 Nisan’da Atina’daki Panathenaic stadyumunda devir teslime yol açacak.
Bu kadar karmaşık olmasına gerek var mı?
Alevler ve sandaletler etkileyici bir manzara oluşturuyor ve rahibenin Apollon’a yaptığı şakacı dua yanıtlanamasa da parabolik ayna iyi çalışıyor.
Fikir, 1936 Nazi Almanyası Olimpiyatları öncesinde, tantana ve gamalı haçlarla dolu Yunan-Alman işbirliğinin sonucuydu. Antik yazarların Olimpiyat dışı bağlamda bahsettiği bir mekanizmaya dayanıyordu ve antik çağ oyunlarını modern canlanmayla harmanlama arzusuna hizmet ediyordu.
1936’daki yenilikler arasında Berlin’e kadar uzanan bir meşale rölesi vardı ve o zamandan beri değişikliklerle takip edildi. İçi boş bitki saplarında röle alevi yapma fikri (tanrılardan ateşi çalan Yunan Prometheus efsanesine gönderme), pratik olmadığı gerekçesiyle bir kenara bırakıldı.
Bu eski oyunlarda mı oldu?
Hayır. Ancak modern atletler çıplak yarışmazlar ya da galip geldiklerinde zeytin çelenkleri ve kendi adlarına, üç kez kazananlara ise gerçek suretleriyle mermer bir heykel hakkı vermezler.
Ayrıca, modern oyunların devam edebilmesi için savaşlar kısa süreliğine de olsa durdurulmuyor; kadınlar sadece katılmakla kalmıyor, aynı zamanda rekabet ediyor ve zengin sponsorlar – ya da devlet başkanları – savaş arabası takımlarının galibiyetlerinin zaferini elde edemiyorlar.
Antik Yunan geleneğine göre, Zeus onuruna her dört yılda bir düzenlenen antik çağ oyunları, M.Ö. 776’da başlamıştır. Koşu, güreş ve at yarışı gibi etkinliklerin yer aldığı büyük Yunan spor festivallerinin en önemlileriydi. 40.000’e kadar seyirci katılabilir.
Sanayi öncesi toplumların çoğunda olduğu gibi, antik Yunan’da da yaşam son derece fizikseldi ve iyi egzersiz yapılan bir vücut, bir beyefendinin işareti olarak görülüyordu.
Oyunlar, Yunanistan’daki yeni Hıristiyan yetkililer, MS 393’te kınanacak pagan geçmişinin bir parçası olarak onları yasaklayana kadar küçük kesintilerle devam etti.
Herhangi bir şey gösteriyi bozabilir mi?
Yağmur. Ağır bulut örtüsü. O zaman ayna çalışmıyor. Ancak Olympia’daki tören organizatörleri, resmi ışıklandırmaya giden günlerde birkaç prova düzenliyor; bu, büyük günün güneşsiz olması durumunda yedek alev sağlıyor. Salı günü gökyüzü bulutluyken olan da buydu.
Potansiyel protestolar daha kötü bir baş ağrısıdır. Bu yüzyılda iki kez – Pekin Yaz ve Kış Oyunları’nın ışıklandırma törenleri sırasında – insan hakları aktivistleri çitlerle çevrili ve sıkı bir şekilde korunan arkeolojik alan içindeki töreni bozdu. Yunan polisi, 2008’deki ilk olayın utancından sonra bile 14 yıl sonra ikinci olayı öngörüp engelleyemedi. Salı günü herhangi bir olay yaşanmadı.
Her ne kadar resmi yayın herhangi bir protesto biçimini göstermekten kaçınsa da, geniş TV yayınıyla alev yakma, manşetlere çıkmak isteyen aktivistler için bir mıknatıs. Antik Olympia, en azından teoride etkili bir şekilde korunabilse bile, meşale turunun Yunanistan’dan geçen rotası protestolara karşı dayanıklı olamayacak kadar uzun.
2008 yılında Olympia’da ve yurtdışında yaşanan olaylar, Yunanistan ve ev sahibi ülke dışındaki meşale rölelerinin hurdaya çıkarılmasına yol açtı.
Yolun ilerleyen kısımlarında meşaleler yanık kalacak şekilde tasarlanmış olsa da geçmişte aksaklıklar yaşandı. 2014 Soçi Oyunları’nın bayrak yarışı sırasında rüzgar, meşaleyi söndürdü ve meşale sinsice bir çakmakla yeniden yakıldı. Aynı hızlı düzeltme 1976’da Montreal’de yağmurun Olimpiyat kazanını söndürdüğü sırada da kullanıldı. [AP]
